HIJSKRANEN
En tredmolens waren er zat. Veel dingen die nu in beweging gezet worden door een motor, werden vroeger door een tredmolen aangedreven. Een mooi voorbeeld is een hijskraan. Ja, ze hadden hijskranen in de middeleeuwen! Zo’n kraan stond ooit in Amersfoort op het Havik.
HAMSTERMOLENTJE IN HET GROOT
Onderin de hijskraan zat een tredmolen. Je kunt die vergelijken met een molentje waar een hamster in loopt, maar dan vele, vele malen groter. En in zulke tredmolens liepen dus mensen hun rondjes. Of eigenlijk liep je de hele tijd praktisch onderin. Want het rad draait, zolang je maar onderin blijft lopen. Wie in de tredmolen van een kraan liep, moest klein van stuk zijn. Daarom werden zij kraankinderen genoemd, hoewel het niet zo is dat daar echt kinderen in liepen.
TREDMOLENS IN DE KOPPELPOORT
In Amersfoort hadden we ze ook. Nee, geen kraankinderen, maar wel tredmolens en raddraaiers. Zo vind je in de Koppelpoort een stelsel van twee reusachtige tredmolens waar in ieder rad zeker drie tot vier mensen liepen. Deze tredmolens werden gebruikt om een houten schot van tweeduizend kilo te laten zakken of juist op te halen. Met dat schot kon je het water onder de poort afsluiten. Dat was nodig om vijanden buiten de stad te houden. Het was ook handig om de waterstand in de grachten te regelen.
DIEVENTOREN
Waardoor kreeg het woord raddraaier nou zo’n negatieve betekenis?
Wel, het lopen in een tredmolen was helemaal geen leuk werk. Meestal was het erg zwaar. Nette burgers hadden daar absoluut geen zin in. Het werk werd meer en meer als straf opgelegd aan mensen die wat op hun kerfstok hadden. In Amersfoort werden gevangenen uit de Dieventoren gehaald om dat werk te doen. De mensen op straat zagen hen voorbijkomen op weg naar de Koppelpoort. ‘Kijk’, zeiden ze dan, ‘daar gaan ze weer, dat tuig, dat stelletje raddraaiers!’.
