Hoe ben je zelf in aanraking gekomen met het onderwerp schuilkelders in Amersfoort?
“Ik ben in mijn kunst al lange tijd geïnteresseerd in de Koude Oorlog en specifiek in de gebouwen en atoombunkers. Tijdens mijn werkzaamheden voor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kwam ik vaak in Amersfoort en liep ik elke keer langs de schuilplaats op de voormalige Gaslaan. Ik was nieuwsgierig wat er nog van over was. Bij toeval werd ik vorig jaar uitgenodigd om deze resten van de schuilplaats te bezoeken die zich nu bevinden in de bustunnel onder het spoor. Sindsdien ben ik aan het uitzoeken hoe deze specifieke schuilplaats en de andere schuilplaats zijn ontstaan.”
Kun je uitleggen waarom juist Amersfoort (relatief veel) schuilkelders en restanten uit de Koude Oorlog heeft?
“Amersfoort heeft een van het betere schuilkelderbeleid van Nederland. Amersfoort is laat begonnen met het schuilkelderbeleid. Het doel van Amersfoort was om zoveel mogelijk burgers in het centrum te beschermen. Daarvoor projecteerde het een driehoek over het centrum heen en plande in elke hoek een grote schuilplaats voor minimaal 2000 personen. Hier werd later rekening mee gehouden in het ontwikkelen van het stratenplan, zodat de meeste mensen in de buurt binnen 15 minuten in de schuilkelder konden zijn. Amersfoort staat niet bekend om zijn grote hoeveelheid schuilkelders maar wel om zijn goed doordachte plan om zoveel mogelijk burgers te beschermen.”
Wat was het doel van deze schuilkelders en wie moesten ze vooral beschermen?
“De schuilplaatsen zijn bedoeld om de effecten van een atoombom te overleven. Ze kunnen niet de directe impact van de bom overleven maar wel hebben ze allemaal voorzieningen om minimaal twee weken van de buitenwereld afgesloten te kunnen zijn. Er waren verschillende schuilplaatsen met verschillende functies zoals de Noodbestuurspost onder het gemeentehuis, die bedoeld was voor de burgemeester met zijn staf, en ook openbare schuilplaatsen voor burgers die overigens wel hun eigen voedsel mee moesten brengen. De schuilkelder is bedoeld voor passanten maar in Amersfoort hebben ze dit losgelaten en waren de mensen uit de buurt ook welkom.”
Foto: Martin Bruining, locatie: Regeringsbunker Den Haag
Zijn de schuilkelders in Amersfoort ooit daadwerkelijk gebruikt of getest?
“De schuilkelders zijn nooit gebruikt. Maar elke maand zouden de installaties getest moeten worden. Vóór de oplevering zijn er drukproeven geweest om te kijken of alles functioneert. Behalve de NS bunker op het spoorwegterrein waar in 1978 een grootschalig experiment (experiment bea) is geweest: daar is een groep mensen twee weken in een schuilkelder opgesloten. Dit was een van de weinige experimenten in Nederland. Dus gelukkig zijn de schuilkelders nooit actief gebruikt.”
Kun je een bijzonder verhaal of anekdote delen over een van de schuilkelders die je tijdens de rondleidingen laat zien?
“Tijdens de rondleiding hebben we de noodbestuurspost bezocht onder het gemeentehuis. Deze was bedoeld om de burgemeester en een klein groepje van zo’n 18 ambtenaren te beschermen zodat zij konden proberen om het bestuur voort te zetten. Het probleem was dat bij het ontwerp de commandozaal te klein was en dat het daardoor te luidruchtig was voor alle telefoongesprekken. De oplossing daarvoor was het gebruik van telefoonkappen om het geluid te dempen. Maar hierdoor zou men geen zicht meer hebben op de grote kaart aan de muur, waar de huidige situatie van de stad was weergegeven. Daarom werden er speciale plexiglazen kappen gemaakt om er doorheen te kunnen kijken, maar wel het geluid te dempen.”
“De noodbestuurspost deed ook dienst als Streek-Verbindingscentrum. De PTT had het verzoek om bij de maandelijkse oefening van de civiele verdediging een ambtenaar aanwezig te laten zijn om de communicatieapparatuur te bedienen. De gemeente zag het niet zitten om daar elke maand een dag zijn communicatie staf voor vrij te maken, maar de PTT meldde dat het maar één persoon hoefde te zijn. De ambtenaren vonden het erg zielig om daar één persoon elke maand daar te laten zitten. Dus besloot de gehele communicatie staf uiteindelijk toch om elke maand mee te doen aan de oefening. En het communicatiecentrum dus volledig te bemannen.”
Zijn er nog onbekende of verborgen plekken in de stad die je graag zou willen onderzoeken?
“Er zijn voor mij geen onbekende of verborgen plekken, maar er is wel een openbare schuilplaats die ik nog niet heb kunnen bezoeken. Dat is de grootste openbare schuilplaats van Amersfoort bestemd voor 4150 personen. Deze is gelegen aan het Julianaplein. Ik ben heel benieuwd in welke staat deze zich bevindt en of er nog resten aanwezig zijn.”
“Een van de grote vragen is of er nog privé schuilkelders aanwezig zijn in Amersfoort. Mensen hielden dit om logische redenen geheim, waardoor er weinig over bekend is. Mijn hoop is dat er ooit iemand naar voren komt met informatie.”
Hoe reageren bezoekers meestal als ze voor het eerst zo’n schuilkelder van binnen zien?
“Over het algemeen is er verbazing dat er überhaupt een schuilkelder aanwezig was. Ook enthousiasme over de ruimtes die ze voor het eerst zien en daarna de realisatie dat je hier twee weken lang opgesloten zou moeten zitten en de vraag ‘houden mensen dat wel vol’.”
Waarom is het volgens jou belangrijk dat we deze geschiedenis en deze plekken blijven herinneren en delen?
“Dit is een periode van onze geschiedenis waarbij wij voor de eerste keer in de geschiedenis van de mensheid de mogelijkheid hebben gecreëerd om onszelf te vernietigen. Zoals bij elke nieuwe technologie proberen we ons te beschermen voor de gevolgen. In dit geval door de bouw van schuilplaatsen zich ook realiserend dat we ons tegen dit nieuwe wapen niet kunnen beschermen. Gelukkig bedachten we ons in de loop van de tijd dat we atoomwapens niet zomaar moesten gebruiken en daarmee werd het risico op complete vernietiging verminderd.”
“De schuilplaatsen zijn nu bijzondere symbolen van het risico en de angst voor de totale vernietiging.”
